کودهاي شیمیایی آمدند که تولید را بالا ببرند ،آمدند که دستیار کشاورز باشند و قحطی را بر اندازند. در این زمینه موفق هم بودند. در آغاز مشکلاتی در راه تولید وجود داشت اما سریعا برطرف شد. وقتی در سال ۱۸۴۵ یک شرکت انگلیسی درلیورپول، براساس نظریات پروفسور لیبیگ، نخستین کارخانه تولید کود شیمیایی را راه اندازي کرد؛ نتیجه مطلوبی به بارنیاورد.لیبیگ وارد عمل شد و به سرعت اشکال را دریافت و برطرف کرد.

مسئله این بود که آنها نیتروژن را به کود وارد نکرده بودند . این مساله برداشت نادرستی که ابتدا لیبیگ داشت مربوط بود. تصور او این بود:” همه گیاهان قادرند نیتروژن مورد نیازشان را از هوادریافت کنند.” با رفع این مشکل ،تولیدات بعدي آنچنان اثرات شگفتی در افزایش محصول از خود نشان دادند که همه زمزمه هاي مخالف را خاموش کردند.  از همان سالهاي نخستین احساس میشد که اشکالی وجود دارد. حتی خود پروفسور لیبیگ هم متوجه قضیه شده بود. افزایش بیماري هاي گیاهی یکی از عوامل نگرانی بود. او از این بابت مضطرب و حتی پشیمان بود. این را می شود از فحواي کلام تاثر بر انگیزش حس کرد؛ سخنان پوزش طلبانه اش آنچان است که آدم را به یاد آلفرد نوبل وتوبه از اختراع دینامیت میاندازد.اما کار از دست او خارج شده بود و به دست کود سازان فرصت طلب وزمین داران طماع افتاده بود. چه بسا ، چشم انداز سود هاي کلان سرمستشان میکرد و گوششان بدهکار هیچ هشداري نبود.

در کشور ما نیز به دلیل رشد جمعیت فراوان، کود های شیمیایی تولید محصولات را بالا برده و خطر گرسنگی را از مردم دور می کردند. امروزه مصرف بی رویه ی کود های شیمیایی ، خود تبدیل به خطر زیست محیطی شده و سلامت جامعه را تهدید می کند.

شصت سال پیش ، پزشکان بیشتر نگران دریافت کالري کافی توسط مردم، بخصوص کودکان بودند. دو دهه بعد بیشترنگرانی ها مربوط به کمبود پروتئین و ویتامین بود. مدتی است کمبود مواد معدنی به دغدغه اي عمومی تبدیل شده است. این پدیده تازه از کجا پیدا شد؟ باید گفت تا حدودي از کشاورزي ومصرف کود هاي شیمیایی.

پنجاه سال کود دهی نامتناسب واهمیت ندادن به مساله ی مهم مواد معدنی خاک، باعث عدم توازن مواد معدنی در محصولات کشاورزي گردید.در اینجا لازم است یک نکته را یاد آور شویم و آن اینکه خطر عدم توازن عناصر معدنی براي انسان، از گرسنگی و کمبود پروتئین به مراتب بیشتر است. چون فقرکالري، پروتئین و ویتامین بیشترمشکلات جسمی و فردي ایجاد میکند ،ولی عدم تعادل عناصر معدنی،احتمال دارد که با ایجاد اختلالات عصبی روانی،کل جامعه رابه خطر اندازد.

چرایی استفاده ی بی رویه کود ها در کشور

متاسفانه با علم به اثرات مخرب و زیان بار مصرف بی رویه کودهاي شیمیائی،در حال حاضر کشور ما به عنوان واردکننده بعضی از این نوع کودها از جمله کودهاي فسفاته ، پتاسیمی و…  شناخته شده است و هر ساله رقم قابل توجهی از ثروت ملی براي رفع نیاز، صرف واردات آنها می شود.لذا براي پاسخ به نیاز غذائی جمعیت درحال رشد به همراه با منابع کم، این واردات را الزام آور نموده است.

از ابتداي کاربرد کودهاي شیمیائی در کشور براي تحقق عدالت و افزایش تولید محصولات کشاورزي سیستم هاي مختلفی بکارگرفته شده که به دلائل متعدد کارآیی نداشته وهر ساله علاوه بر صرف هزینه هاي هنگفت واردات، هزینه هاي بیشتري در جهت توزیع مناسب و عادلانه و علمی صورت می گیرد.

عمده ترین مسئله اي که باعث ناهمگونی در توزیع و مصرف کودهاي شیمیائی شده است؛ ازران بودن و تفاوت با قیمت واقعی آنهاست که همین عامل باعث ایجاد بازارهاي آزاد و دلالی و تاثیر روانی بر مصرف کننده در راستاي استفاده بیشتر ،بدون بهره گیري از دانش علمی وفنی است

. محدودیت منابع ارزي، تخصیص یارانه و فراوانی کودهاي شیمیائی سبب شده تا سازمانهاي دولتی متولی امر نیز دچار خطا بشوند. اصول علمی وفنی را تا حدودي در نظر نگیرند. به توزیع عادلانه و یکنواخت روی آورند. همین مسئله بزرگترین عامل کاهش دهنده سطح حاصلخیزي خاکها است.

از مزایاي کودهاي شیمیایی، بهاي ارزان، کاربرد سهل و آسان، درآمد کاذب کوتاه مدت بدون توجه به استهلاك سرمایه اصلی یعنی خاك و موادآلی آن است.

نظرات بانک جهانی درباره مصرف کودهاي شیمیایی در ایران، می تواند مؤید مصرف نامتعادل کود در کشور باشد : توزیع نابرابرکودهاي شیمیایی، بخش خصوصی در این نظام جایگاهی ندارد (تقویت بخش خصوصی و فراهم آوردن امکان رقابت فعالانه، ایجاد یک محیط تجاري و حقوقی صحیح و اتخاذ یک خط مشی پایدار و فعال از جانب دولت براي تقویت مشارکت بخش خصوصی،نظام قیمت گذاري سبب اسراف در مصرف کود شیمیایی می شود، عدم توازن بین کود شیمیایی در دسترس ، ضعف تحقیق درباره ی کود)

آغاز واردات کود شیمیایی به ایران از سال ۱۳۲۰ اتفاق افتاد. در ابتدا تعادل مناسبی بین کود های آلی و معدنی وجود داشت اما به مرور با به هم خوردن توازن کود های فسفاته و ازته جایگزین کود های حاوی عناصر ریز مغذی شدند.

انتقاد بسیار مهمی که بیشتر کارشناسان به این موضوع وارد می کنند عدم توجه به یارانه ی بیش از اندازه ی کود های شیمیایی است.این مساله مدیریت این منابع را با مشکل جدی مواجه کرده است.

متاسفانه در سال هاي اخیر تولیدکنندگان محصولات کشاورزي در کشور به جاي بهره گیري از دانش روز کشاورزي براي تولید بیشتر، مصرف کودهاي شیمیایی را در واحد سطح افزایش داده اند. توهم افزایش عملکرد ناشی از مصرف هرچه بیشتر آب و کود شیمیایی در بعضی از مناطق کشور سبب استفاده بی رویه از منابع آب و کود شده به طوري که تداوم این امرعلاوه بر خسارت هاي مالی و تشدید عدم تعادل عناصر غذایی در خاك، خطرات جدي را در رابطه با آلودگی خاك و آب به وجود آورده است.

فقیر بودن خاك در اکثر مناطق ایران از نظر مواد آلی ریزمغذي و عدم استفاده ازکودهاي آلی طی سالیان طولانی باعث شده؛ ساختمان خاك شرایط مناسبی براي رشد ریشه نداشته باشد. همین امر منجر به افت عملکرد رشد گیاه می شود.

با این حال همچنان کودهاي اوره و فسفاته بدون توجه به نوع خاك و محصول مورد پرورش هر سال بیشتر ازسال قبل مورد استفاده کشاورزان قرار می گیرد.این در حالی است که در برنامه توسعه کشاورزي ایران در سال۱۴۰۰ ، قراراست تولیدات کشاورزي کشور از ۵۷ میلیون تن به ۱۶۰ میلیون تن ارتقا یابد، همچنین حدود دو میلیارد دلار ارز نیز از محل صادرات محصولات کشاورزي وارد کشور شود. بر اساس این برنامه، قرار است مصرف مواد آلی، آن قدر در خاك هاي زراعی کشور رایج شود که هیچ یک از خاك هاي زراعی کمتر از یک درصد مواد آلی نداشته باشند اما به نظر می رسد  که نیل به اهداف فوق با این نحو مدیریت آب و کود تقریبا غیرممکن باشد.

وجود عناصر بیماری زا و سونامی سرطان در کشور

کودهاي غیرآلی به دلیل دارا بودن فلزات سنگین و ذرات رادیواکتیو براي محیط زیست و سلامتی انسان خطرناك هستند. این مواد خطرناك و آلوده کننده معمولاً یا از طریق منبع تهیه مواد اولیه کود و یا در طی مراحل ساختن کود در کارخانجات به آن اضافه می شوند. از آنجایی که کودهاي نیتروژن و پتاسی مدار غالباً حاوي مقدار ناچیزي از فلزات سنگین هستند.دو فلز کادمیوم و سرب موجود در کودهاي فسفاته به عنوان فلزاتی با پتانسیل سرطان زایی بالا طبقه بندي شده اند و عامل تأثیرگذار در ایجاد بیمار يهاي قلبی، فشار خون، و انواع سرطان گوارش و پروستات می باشد. شیوع روز افزون سرطان در استان اصفهان که نسبت به استان هاي همجوار خود(یزد، تهران، مرکزي و فارس) بیشتر است، می تواند به وجود این فلزات سنگین به ویژه (کادمیوم) در کودهاي فسفاته و نیز ورود این فلزات از سایر منابع آلوده کننده استان نسبت داده شود.

تجمع فلزات سنگین و افزایش غلظت آن ها و رسیدن به محدوده خطر، می تواند از طریق ورود به زنجیره غذایی انسان، سلامتی او را مورد تهدید قرار دهد.

چه باید کرد؟

چنان چه در بالا گفته شد. مسائل و مشکلات بسیاری دست به دست هم داده اند و سبب تولید غذایی با کیفیت پایین و چه بسا مضر برای مردم کشور شده اند.

تامل درباره ی مشکلاتی چون

۱-واردات بی رویه ی کود های شیمیایی

۲-عدم توجه به کارخانه های تولید کود داخلی

۳-یارانه ی بسیار زیاد کود های شیمیایی به جای اختصاص بخشی از این هزینه به تحقیقات کشاورزی پایدار

۴- وجود توهم مصرف بیشتر کود شیمیایی و محصول بیشتر در اذهان کشاورزان

و موارد بسیار دیگر همه و همه به سلامت مردم کشور لطمه زده و همه ی این موارد ناشی از مدیریت غلط منابع در طول سالیان متمادی بخش کشاورزی است.

امید می رود با اصلاح شیوه ی مدیریتی به جای هزینه های گزاف در بیمه های خدمات درمانی برای رفع بیماری های لاعلاج ، هزینه به تحقیقات و پیشگیری در زمینه مصرف کود های شیمیایی اختصاص یابد تا شاهد افزایش روزافزون بیماری های روحی و جسمی در جامعه ی ایرانی نباشیم.

انتهای پیام/ر