سفالگری یکی از قدیمی ترین صنایعی است که به اذعان اهل نظر زادگاه آن میهن کهن سال ما ایران است. ساده ترین تعریف برای سفالگری حالت دادن به گل و به شکل چیزی درآوردن آن است که معمولا در شکل ظروف سفالین ساخته می شود.

خاک در دسترس ترین و نخستین ماده ای بود که بشر آغازین با استفاده از آن بسیاری از نیازهایش را پاسخ گفته و در مخلوط خاک با آب به لذت و قدرت آفرینش رسیده است. گل با خاصیت فرم پذیر و نقش پذیری خود گاه به صورت پیاله درآمده تا نیازی از نیازهای زندگی روزمره  انسان را برطرف سازد و گاه مامنی گشت تا اندیشه ها و ظرافت های طبع انسانی را بر خود متجلی کند..

امروزه با وجود کارخانه های بزرگ تولید محصولات سرامیکی در سراسر دنیا، هنوز سفالینه های دست ساز مورد توجه است. زیرا در این سفالینه ها، احساسات هنرمند تجلی یافته و هر یک، دارای ارزش های فرهنگی منطقه خویش است.

به نظر می رسد پرداختن به این هنر در  تبریز ، خالی از لطف نباشد که از یک سو با مسائلی در این حوزه مواجه بوده و از سوی دیگر با قدمت خود در عرصه سفالگری که به وضوح در موزه‌ی سفال این شهر پیداست، حرف ها برای گفتن دارد.

شرایط اقلیمی و رویکرد مذهبی به خاک موجب رونق سفالگری شده است

مهدی محمدزاده در گفت‌وگو با خبرنگار فرهنگی آناج با اشاره به  پیشینه‌ی طولانی هنر سفالگری در تبریز و شهرهای اطراف آن، گفت: جریان رویکرد جدی سفال در تاریخ ایران و تبریز از یک سو از شرایط اقلیمی ناشی شده و از سوی دیگر رویکرد مذهبی به سفال و خاک موجب رونق سفالگری شده است.

وی افزود: بعد از ظهور اسلام، به دلیل ایجاد نگرش منفی به اشرافیت و اسراف کاری، کاربرد برخی اشیاء قیمتی مثل لوازم طلایی و نقره ای تقبیح و گاه تحریم شد که این نیز به نوبه‌ی خود، ضمن حرکت ایرانیان به سمت سفالگری، زمینه توسعه‌ی این هنر را فراهم کرد.

رئیس دانشکده‌ی هنرهای اسلامی تبریز با اشاره به کشف تکنیک های جدید در زمینه هنر سفال، اظهار کرد: یکی از تکنیک های جدیدی که برای جلوه دهی بیشتر به سفالینه ها کشف شد تکنیک زرین فام بود که به موجب آن جلوه فلزی به سفال می دهند و این رویکرد در تاریخ هنر سفال در تبریز نیز قابل مشاهده است.

وی ادامه داد: شهر تبریز در دوره های مختلف مکاتب مختلف هنری را به وجود آورده که هنر سفال نیز در این مکتب ها رونق یافته است.

هنر سفال هیچ وقت وابسته به دربار نبوده است

محمدزاده با اشاره  به وابستگی برخی هنرها به دربار خاطرنشان کرد: هرچند در طول تاریخ هنر سفال هیچ وقت وابسته به دربار نبوده است اما آثار فاخر تاریخی در این حوزه به سفارش دربار ساخته شده اند.

وی افزود: با توجه به سابقه‌ی پایتخت نشین بودن تبریز در دوره های تاریخی مثل ایلخانان، قره قویونلوها و صفویه و ولیعهد نشین بودن آن در طول سلطنت قاجار، سفارشات بزرگی از سوی دربار جهت ساخت سفالینه های فاخر به هنرمندان داده می شد و در همین دوره‌ها خرید و فروش محصولات سفالی در تبریز پر رونق بود.

دوره‌ی رکود هنر سفالگری

این هنرمند اضافه کرد: در دوره پهلوی و دهه اول انقلاب اسلامی رکودی را در هنرهای سنتی و سفالگری شاهد هستیم اما در دهه های دوم و سوم انقلاب با بازنگری جدی در هنر و ایجاد رشته های هنری در دانشگاه‌ها و به تبع آن تبدیل شدن هنر سفال به یک رشته‌ی علمی، وضعیت بهبود یافت.

وی تاکید کرد: هنر سفال به عنوان یک رشته ی دانشگاهی و علمی برای اولین بار در ایران، در سال 86 در دانشگاه هنرهای اسلامی تبریز ایجاد شد.

رئیس دانشکده‌ی هنرهای اسلامی تبریز با اشاره به پیشتازی تبریز در حوزه آموزش های معاصر سفالگری و آکادمیک، گفت: از زمان تاسیس رشته سفال در تبریز نزدیک 120 نفر دانشجو در مقاطع کارشناسی و کارشناسی ارشد رشته سفال فارغ اتحصیل شده اند در حالی که این هنر برای اولین بار در مقطع دکتری نیز در دانشگاه هنرهای اسلامی تبریز ایجاد شده و در حال حاضر 5 تز دکتری  در زمینه هنرسفال گری نوشته می شود.

وی افزود: خارج از دانشگاه نیز این هنر در فضای عمومی شهر به حیات خود ادامه داده و به موجب دسترسی راحت به خاک مناسب در شهرهایی چون زنوز و قدمت دیرینه سفالگری در کوزه کنان، استان ما از جایگاه قابل توجهی برخوردار است.

اولین خانه سفال در تبریز ایجاد شد  این شهر سردمدار هنر سفال در ایران است

عضو شورای گسترش هنر وزارت با اشاره به حضور هنرمندان مجربی چون برادران قابچی، مرحوم استاد تاروردی و سایر هنرمندان نامی در تبریز، اظهار کرد: به همت این هنرمندان خانه سفال برای اولین بار در تبریز دایر شد و در اثر مجموعه ی این فعالیت ها امروز تبریز سردمدار هنر سفال در ایران است که اثر  آن را در نتایج مسابقات سراسری مشاهده می کنیم.

با وجود قدمت پرافتخار هنر سفال و وجود ظرفیت های گران در تبریز و آذربایجان، برخی مسائل و نارضایتی هایی که به دلیل سوء مدیریت و یا سایر ضعف ها به وجود می آید، هنرمندان را نگران کرده است که شاید غفلت از آن آینده‌ی هنر سفال تبریز را خدشه دار کند.

ندا الموسوی در این خصوص به خبرنگار فرهنگی آناج گفت: رشته سفالگری به عنوان یک رشته‌ی هنری اسلامی، در دانشگاه هنرهای اسلامی آموزش داده می شود که به لحاظ آموزشی نیز نسبت به سایر دانشگاه هایی که این رشته را دارند در سطح علمی و هنری قابل قبولی قرار دارد، هرچند که هنوز با نقطه‌ی مطلوب فاصله داریم.

در همه جای کشور ما، هنرمندان با مسائل و مشکلاتی مواجه هستند

وی افزود: در این دانشگاه به ازای هر دو نفر دانشجو یک چرخ سفالگری موجود است و از نظر امکانات نسبت به گذشته نسبتی از رضایت فراهم شده است لکن مشکلات و کمبودهای سخت افزاری در زمینه های هنری مختص هنر سفالگری یا دانشگاه هنرهای اسلامی تبریز نیست بلکه در همه جای کشور ما، هنرمندان با مسائل و مشکلاتی مواجه هستند.

نسبت به بضاعت خود پیشرفت خوبی را در هنر سفال حاصل کرده ایم

کارشناس ارشد سفالگری با بیان اینکه نسبت به بضاعت خود پیشرفت خوبی را در این حوزه حاصل کرده ایم، خاطرنشان کرد: وجود اساتید مجرب هنر سفالگری در دانشگاه هنرهای اسلامی تبریز و تلاش به حرکت در مسیر علم روز یکی از امتیازات قابل وجهی است که ما از آن برخوردار هستیم.

«آثار هنری ندا الموسوی»

خارج از دانشگاه، نهادهای مربوطه به هیچ عنوان به هنر و مدرک علمی ما ارزش قائل نمی شوند

وی ضمن گلایه از بی مهری های خارج از دانشگاه نسبت به هنر سفال یادآور شد: متاسفانه فعالیت های ما نیز اغلب در مدرک داشگاهی متوقف می شود چرا که بیرون از دانشگاه زمینه ها و زیرساخت های لازم برای فعالیت وجود ندرد و به هیچ عنوان نسبت به هنر و مدرک علمی ما ارزش قائل نمی شوند.

الموسوی تاکید کرد: چنانچه قصد ادامه‌ی فعالیت در خارج از دانشگاه را داشته باشیم، حتما باید مدرک صنایع دستی را اضافه بر مدرک تحصیلی خود اخذ کنیم! یعنی تا زمانی که این مدرک را نداشته باشم، مدرک دانشگاهی ما از نظر سازمان صنایع دستی هیچ اهمیتی ندارد.

وی ادامه داد: مرکز صنایع دستی جایی است که با شرکت در آزمون عملی مدرک تجربی صادر می کند و این یعنی من به عنوان یک کارشناس ارشد که سالها این هنر را همراه با بعد علمی آن در دانشگاه آموزش دیده ام، با کسی که در دوره ی کوتاه عملی آموزش می بیند، در یک ردیف قرار دارم.

 ما اجازه شرکت در نمایشگاه ها را نداریم

این هنرمند توضیح داد: متاسفانه در بیرون از دانشگاه بدون اخذ مدرک فوق، به فارغ التحصیلان یا دانشجویان اجازه شرکت در نمایشگاه ها داده نمی شود.

باید از رویکرد تزیینی به سفال عدول کرده و سفالینه های کاربردی بسازیم 

وی کاربردی کردن سفالینه ها را جهت اعتلای هرچه بیشتر این هنر ضروری دانست و افزود: مردم امروز چنان قدرت خریدی ندارند که بخواهند سفال را در سبد کالای خود قرار بدهند مگر اینه از رفاه بالایی برخوردار باشند؛ بنابراین لازم است به جای تاکید بر ساخ وسایل تزیینی و دکوری، اشیایی را از سفال بسازیم که در زندگی مردم کاربرد داشته باشد.

عطا یوسفی وند نیز در خصوص فراز و نشیب های هنر سفالگری خاطرنشان کرد: متاسفانه هنر در جامعه‌ی ما مورد بی مهری قرار گرفته و سفالگری نیز با مشکلات فراوانی مواجه است که اقدام اساسی برای رفع آنها صورت نمی گیرد.

نیاز به تامین زیرساخت ها جزو ضرورت های هنر سفالگری است

وی ادامه داد: البته ما چشم داشت مادی از کسی نداریم اما نیاز به تامین زیرساخت ها جزو ضرورت های هنر سفالگری است که هرکسی نمی تواند شخصا آن را تامین کند بلکه این امر حمایت ها و همکاری های نهادهای متولی دولتی را می طلبد.

این سفالکار افزود: هنر سفال نیز مثل سایر هنرهای دیگر به علاقه ی قلبی و فردی هنرمند وابسته از بدون علاقه در پی هیچ هنری نمی توان رفت مخصوصا در شرایط فعلی جامعه‌ی ما که اصلا نباید به این مقوله با دید درآمدزایی نگاه کرد.

وی تاکید کرد: البته من نیز صرفا بر حسب علاقه در این حوزه وارد شده ام و بدون اینکه از حضور استادی بهره مند شده باشم، از 10 سال پیش در این زمینه فعالیت می کنم.

«آثار هنری عطا یوسفی وند»

ما نگران هستیم

یوسفی وند عنوان کرد: به دلیل وجود برخی ظرفیت ها مثل قدمت دیرین سفال و وجود هنرمندان قدر در تبریز و همچنین خاک مطلوب برای استفاده در آذربایجان شرقی، همواره در این حوزه حرف برای گفتن داریم اما به دلیل عدم ساماندهی و وجود محدودیت های متعدد، که خیلی از هنرمندان را دلزده می کند، نگران هستیم.

تبریز؛ شهری که اولین نامیدن آن بیراه نبوده است بلکه با تاملی بر کارنامه ی رنگین آن در هنر سفال می توان به قدرت بی بدیل هنرمندان آن اقرار کرد هرچند که باید از آن به عنوان نام آوران گمنامی یاد کرد که با صلابت روح و احساس هنر خود، خاک را به هنر کیمیا کردند ...