کشورهای قاره آسیا و آسیای جنوب شرقی از تولیدکنندگان عمده برنج جهان به شمار می‌روند اما با روند کنونی تولید برنج در جهان و افزایش فزاینده جمعیت و تقاضا، اغلب برنج تولیدی در کشورهای مختلف تولیدکننده به مصرف داخلی آنها خواهد رسید و برنج برای عرضه به بازارهای جهانی وجود نخواهد داشت، در نتیجه تامین آن از بازارهای جهانی حتی با وجود منابع مالی کافی امکان‌پذیر نخواهد بود.

شاید همین امر است که بسیاری از کشورها از جمله ایران را به فکر خودکفایی در تولید این محصول انداخته است؛ طرحی که پس از گذشت 11 سال از ارائه آن هنوز به سرانجامی نرسیده است.

برنج يکي از عمده‌ ترين موادغذايي در اکثر کشورها به شمار مي‌رود که بيش از نيمي از جمعيت جهان را سير مي‌کند.

بايد دانست که برنج پس از گند مدومين غذاي عمده واصلي مردم را تشکيل مي ‌دهد و يکي ازاصلي ترين و رسمي ترين مواد غذايي در سفره هاي ايراني است.

سرانه مصرف برنج براي هر ايراني بين ٣٦ تا ٤٠ کيلوگرم ثبت شده است.

سطح زير کشت آن درکشور حدود 615 هزار هکتاربا متوسط  توليد برنج سفيد2850 کيلو گرم درهرهکتارمي باشد.

توليد برنج داخلي در 16استان برنج خيز مانند مازندران گيلان، گلستان، فارس، خوزستان، اصفهان، چهار محال و بختياري، کهکيلويه و بوير احمد ، زنجان، آذربايجان شرقي، لرستان، ايلام و سيستان و بلوچستان و خراسان شمالي انجام مي شود که عمده برنج توليدي کشور به طور معمول در 5 استان مازندران، گيلان، گلستان، فارس و خوزستان صورت مي‌شود.

**خودکفایی در تولید برنج از چه زمانی مطرح شد؟

طرح خودکفایی برنج کشور نخستین بار در سال 79 تدوین شد و قرار بود طی حدود 10 سال به نتیجه برسد.

این طرح در سال 83 مورد بازنگری قرار گرفت و با هماهنگی وزارت جهاد کشاورزی و موسسه تحقیقات برنج مقرر شد کشور طی پنج ـ‌ سه سال در زمینه برنج به خودکفایی دست یابد که البته به دلایل مختلف این امر محقق نشد، اما حالا مسوولان جهاد کشاورزی خبر از خودکفایی این محصول تا سه سال آینده می‌دهند، این در حالی است که برخی از کارشناسان و صاحب‌نظران معتقدند رسیدن به خودکفایی در تولید این محصول به این راحتی امکان‌پذیر نخواهد بود و تنها در صورتی به نتیجه خواهد رسید که تمام زیرساخت‌های آن فراهم شود که این نیز امری زمان‌بر و هزینه‌بر است.

**‌خودکفايي در توليد برنج به چه قیمتی؟

دست‌اندرکاران بخش توليد، محققان و کارشناسان بخش کشاورزي،اعتقادي به ‌خودکفايي در توليد برنج به هر قيمتي را ندارند چراکه معتقدند، برنج پرمصرف‌‌‌ترين زراعت آبي است وازنظر وضعيت آب و با توجه به خشکسالي هاي اخير، کشورمان در شرايطي نيست که بيشترين آب را به توليد اين محصول اختصاص دهد،چون توليد هرهکتار برنج نيازمند 12تا 13هزارمترمکعب آب است و اين ميزان آب در کشور وجود ندارد، مگر آنکه خودکفايي به هر قيمتي و درهر شرايطي مدنظرقرارگرفته شود،با اين حال مطرح کردن شعار خودکفايي برنج  به ازاي توليد گران‌ترين برنج دنيا براي تحقق خودکفايي در توليد اين محصول بي معناست ،چراکه درحال‌حاضرقيمت تمام‌شده برنج در ايران بعد از چند کشور ديگر تقريباَبالاترين قيمت در جهان مي باشد.

 بر اين اساس، مسئولان وزارت جهادكشاورزي عنوان مي‌كنند:توليد برنج فقط درمناطقي كه حدود هفت تا هشت هزارمترمكعب درهرهكتار آب مصرف مي شود، ارزش اقتصادي دارد، درشرايط كنوني كه با بحران آب مواجه هستيم، كشت برنج منحصراَ درمناطق شمالي امكان‌پذير است ودرمناطقي به غير از استان‌هاي شمالي نظير،مازندران ،گلستان و گيلان،کشت اين محصول به صلاح كشور نيست و کشاورزان بايد محصولات ديگري مثل: ذرت، کلزا، آفتابگردان و... را جايگزين کشت برنج کنند؛ برهمين اساس وزارت جهاد کشاورزي اعلام کرده است که، کشت برنج در 14 استان از مجموع 16 استان برنج خيز کشور ممنوع مي باشد واز برنج‌کاران استان‌هاي داراي محدوديت‌هاي آبي حمايت نخواهد شد.

با اين حال بايد دانست که، تنها خشکسالي وکمبود منابع آبي علت عدم خودکفايي درتوليد برنج نيست بلکه عواملي چون: کوچک بودن قطعات زمين هاي زيرکشت،هزينه بالاي توليد،عدم مزيت نسبي درتوليد برنج، پايين بودن عملكرد ،عدمامكان عمليات مكانيزه، ضايعات زياد کارخانه هاي شالي کوبي،عدم استفاده مناسب از محصولات جانبي، سيلاب، شوري خاک، گرمازدگي، فرسايش خاکو... همه ازعواملي هستند که باعث شده است تا توليد برنج داخلي کاهش يابد و قيمت آن براي مصرف کننده گران تمام شود که خود عامل مهمي براي حذف برنج ايراني از سفره ها وجايگزين شدن برنج خارجي به جاي آن است.

**خودکفایی در تولید برنج  به شرط برنامه ریزی و استفاده از روش های نو

در همین رابطه محمدحسین قربانی نماینده مردم آستانه  اشرفیه درمجلس درباره وضعیت محصول  برنج در کشور،گفت: 90 درصد صنایع تبدیلی به روز نیستند و از همین رو تاسیسات ما در زمینه صنایع تبدیلی نیز در بسیاری از موارد  برای 40 الی 50 سال قبل است؛بنابراین برای توسعه تولید برنج باید از صنایع تبدیلی نوین استفاده کرد.

نماینده  مردم آستانه اشرفیه در مجلس شورای اسلامی با بیان اینکه باید فضایی را تعریف کرد که محصول بر روی دست کشاورز نماند،گفت:هزینه ی سنگینی که برای واردات برنج پرداخت می کنیم را میتوان بابرنامه ریزی درتولید داخلی هزینه کنیم تا در این راستا برافزایش تولید  برنج اهتمام بورزیم.

وی ادامه داد:ما هنوز نتوانستیم تکنولوژی روز را در زمینه صنایع تبدیلی دراین محصول  ارزشمند نهادینه کنیم و این درحالی است  که ما زمانی می توانیم در  تولید  برنج به خودکفایی برسیم که در تولید برنج  با روش های نو  و  به روز حرکت کنیم.

نماینده مردم آستانه  اشرفیه  درمجلس،افزود:ایجاد تعرفه و جلوگیری از واردات برنج در شرایط و زمان خاص عملکرد مثبتی در زمینه واردات برنج بوده است.

عضو کمیسیون بهداشت ودرمان مجلس، یادآورشد: دغدغه برنج کار این است که  چرا برنج را واسطه ها از دست ما به ارزانی می خرند؛اما در زمان فروش به مصرف کننده  نرخ را افزایش می دهند و این درحالی است که  باید با یک برنامه ریزی مهم این مشکل را رفع کنیم.

نماینده مردم آستانه  اشرفیه درمجلس شورای اسلامی با بیان اینکه ما در زمینه تولید برنج به خودکفایی می رسیم  به شرطی که  صنعت کشاورزی  برای کشاورز مقرون  به صرفه باشد،گفت: ما نباید در  تریبون ها اعلام کنیم که می خواهیم دربرنج خودکفا شویم،اما بسترها را در این زمینه  مهیا نکنیم، بدیهی است که  نمی توانیم در این  راستا  به موفقیت  برسیم.

عضو هیئت رییسه کمیسیون بهداشت و درمان  مجلس، ادامه داد: زمانی که صنعت کشاورزی برای کشاورز مقرون به صرفه باشد و از  همین رو  از  مهاجرت کشاورز به شهرها  به نحو مطلوب جلوگیری می شود.

** دولت به‌جای واردات، ارقام برنج پرمحصول داخلی را بخرد

همچنین مهرداد بائوج‌لاهوتی نماینده مردم لنگرود در مجلس شورای اسلامی از تداوم واردات برنج به کشور انتقاد کرد و گفت: بر اساس آمارهایی که از سوی خود دولت ارائه می‌شود ما سالانه تنها نیاز به 500 هزار تن برنج وارداتی داریم تا دچار کمبود برنج در کشور نشویم، اما حجم واردات ما بسیار بیشتر از این است.

نماینده مردم لنگرود در مجلس شورای اسلامی، تصریح کرد: متأسفانه به جای برنامه‌ریزی برای خودکفایی در تولید برنج و حرکت به سمت صادرات این محصول از شالیزارهای شمال، برنامه‌ریزی برای واردات تداوم دارد و منافع گروه معدودی واردکننده برنج به منافع هزاران کشاورز ترجیح داده می‌شود.

عضو کمیسیون عمران مجلس با بیان این که سالانه میلیون‌ها دلار ارز برای واردات برنج از کشور خارج می‌شود، گفت: دولت به جای برنامه‌ریزی برای واردات باید برای جایگزینی ارقام پرمحصول برنج به جای ارقام کم محصول برنامه‌ریزی کند؛ زیرا ارقام پر محصول در هر هکتار 6 تن برنج به دست کشاورز می‌دهند و ارقام کم محصول در هر هکتار دو تن.

وی همچنین افزود: علت اصلی استقبال نکردن کشاورزان از کشت برنج پرمحصول این است که این نوع از برنج خریدار ندارد و کشاورزان از ترس به فروش نرفتن این محصول از کشت آن امتناع می‌کنند، در صورتی که اگر دولت خود خریدار این محصول شود دیگر نه تنها نیازی به واردات برنج نخواهد بود بلکه می‌توانیم به صادرکننده برنج نیز تبدیل شویم.

لاهوتی با یادآوری واردات 6 هزار تن برنج در سال 87 و از بین رفتن چندین هزار تن برنج داخلی بواسطه این واردات، گفت: این اتفاق به بحران برنج معروف است که بر اثر آن بسیاری از شالیکاران ما بدهکار و ورشکسته شدند و سفره‌های مردم ما پر شد از برنج نامرغوب وارداتی که سلامت مردم را نیز تهدید می‌کرد.

این عضو کمیسیون عمران مجلس اظهار امیدواری کرد که دولت با اتکا به تجربه‌ای که در جریان بحران برنج با زیان چندین میلیارد تومانی به دست آورد، دیگر اجازه تکرار چنین اتفاقاتی را ندهد و به جای اتکا به تولیدات بیگانگان برای خودکفایی در تولید برنج برنامه‌ریزی کند.

**برای رسیدن به خود کفایی باید چه کرد؟

به هر صورت شاید زمانی که در مورد خودکفایی در مورد محصول یا خدماتی صحبت می شود ، این موضوع را در زمانه کنونی نتوان باور کرد چونانکه اقتصاد کنونی جهان آنچنان به همدیگر گره خورده است که توانایی های کشورهای گوناگون در همیاری و هماهنگی با یکدیگر عمل می نمایند اما خودکفایی نسبی در تولید محصولات کشاورزی و غذایی امری اجتناب ناپذیر و ناگزیر جلوه می نماید.

بطور کلی برای دستیابی به خودکفایی در تولید محصولات کشاورزی از قبیل تولیدات زراعی و باغی می توان از دو مسیر به اهداف نائل آمد.

افزایش سطح زیر کشت محصولات زراعی-باغی یا افزایش واحدهای دامی و افزایش راندمان محصول در واحد سطح از طریق روش های بهزراعی و بهنژادی از جمله راه‌کارهایی است که می توان با تکیه بر آن‌ها به سمت خود کفایی حرکت کرد.

مهسا زحمتکش

انتهای پیام/