اما از نخستین‌هایی که اربعین امام حسین(ع) را زنده نگه داشتند، چه کسانی بوده‌اند؟
شیخ مفید در کتاب «مسارالشیعه» و شاگردش شیخ طوسی در کتاب«مصباح المجتهد» زمان بازگشت اهل‌بیت امام حسین (ع) از دمشق به مدینه است. همچنین بنا بر نقل دیگری از شیخ مفید، جابر بن عبدالله انصاری، به عنوان یکی از نخستین زائران امام حسین (ع) در این روز وارد کربلا شده و زیارت اربعین را به جا آورده است.
محمد ابراهیم آیتی در صفحه 221 کتاب «بررسی تاریخ عاشورا» در این زمینه نوشته است؛ «جابر بن عبدالله انصاری ... بیستم ماه صفر، درست چهل روز بعد از شهادت امام وارد کربلا شد و سنت زیارت اربعین امام به دست او تأسیس گردید.».
همچنین برخی دیگر از منابع تاریخی در این زمینه نوشته‌اند؛«از زمانی که حضرت زین العابدین، امام سجاد (علیه السلام) با «جابر بن عبد الله انصاری»، صحابه پیامبر (ص) در کربلای مقدس دیدار کرد...»
در طول 1376 سال قبل تا امروز، هر سال که از این واقعه می‌گذرد، بر تعداد زائران امام حسین (ع) و سرزمین کربلا اضافه می‌شود. حتی در دوره دیکتاتوری «صدام حسین» در عراق و با وجود همه‌ی سرکوبگری‌ها و اعمال فشارها و ممنوعیت‌های اعمال شده، زیارت این سرزمین مقدس در روز اربعین همچنان ادامه داشت، تا سرنگونی رژیم بعث در سال 2003 میلادی، که از آن به بعد، زیارت کربلا در روز اربعین شکل جدیدی به خود گرفت، تا چند سال گذشته که زیارت کربلا و بین‌الحرمین در قالب راهپیمایی معروف «پیاده‌روی اربعین» افزایش پیدا کرد.
به گونه‌ای که به گفته رئیس شورای استان کربلا، در آذر ماه 1393 (دسامبر ۲۰۱۴ - ۱۴۳۶ قمری) حدود ۲۰ میلیون جمعیت در عراق تجمع کردند و تعداد زائران اربعین در سال ۱۳۹۴ (۲۰۱۵ میلادی - ۱۴۳۷ قمری) به ۲۷ میلیون نفر رسید.
تا امروز که جمعیت حاضر در مراسم سوگواری اربعین در عراق در صدر یکی از بزرگترین اجتماعات مسالمت‌آمیز جهان - که چیزی حدود 80 کیلومتر مسافت را شامل می‌شود و سه روز به طول می‌انجامد، - حاضر می‌شوند.
و البته نباید از تلاش سازمان میراث فرهنگی و گردشگری، در برنامه‌ریزی‌های یکی دو سال گذشته‌اش با هدف ثبت این آئین مذهبی به صورت مشترک با کشور عراق و به عنوان میراث معنوی در یونسکو چشم‌پوشی کرد.
هر چند به دلیل نبود تکنولوژی، امروزه عکس‌ها و اسناد محدودی از «پیاده‌روی اربعین» به عنوان سنت دیرینه‌ی مسلمانان و شیعیان دنیا در دسترس است، اما می‌توان یکی از قدیمی‌ترین اسناد تصویری موجود را مربوط به بیش از 100 سال پیش دانست یعنی سال 1909 میلادی.
پیاده‌روی به سمت کربلا، سال 1909 میلادی
به سمت کربلای مقدس، سال 1916 میلادی
زیارت اربعین سال 1932 میلادی، این تصویر توسط عکاس انگلیسی ثبت شده است
به سمت شهر کربلا در اربعین امام حسین (ع) در سال 1971
طی راه به سمت کربلا آوریل 2003 میلادی
تصاویر دیگری از پیاده‌روی به سمت کربلا (زیارت اربعین) که سال مشخصی برای ثبت تصویر آن‌ها ذکر نشده است.
مقبره حسین (ع)
حرکت ماشین‌ها به سمت کربلا در دهه 70 میلادی