براساس رویکرد سازمان ملل، مناطق آزاد با هدف و توسعه صادرات صنعتی در دنیا ایجاد شد. مناطق آزاد و ویژه اقتصادی متعددی در ایران نیز وجود دارند که براساس قانون از سال‌های گذشته ایجاد و در زمینه واردات و صادرات فعال هستند.

ویژگی مناطق آزاد

علت اینکه این مناطق متفاوت از سرزمین اصلی تلقی می‌شوند، به دلیل مزیت های ایجاد شده توسط قانون است که شامل معافیت‌های مالیاتی، بخشودگی عوارض گمرکی، حذف تشریفات زاید گمرکی و مقررات دست و پاگیر جذب سرمایه گذاری خارجی بوده و با هدف ایجاد سکوی صادراتی پا به عرصه گذاشتند.

با چنین رویکردی قطعا توقع از این مناطق توسعه و تنوع بخشی به صادرات، جذب و انتقال تکنولوژی‌ نوین، افزایش تولید و اشتغال، کمک به ورود کالاهای واسطه‌ای و سرمایه‌ای و دیگر تسهیلات قانونی را در دل خود دارند.

کارشناسان در کنار چنین مزیت‌هایی، معایبی نیز متصور هستند. در کنار گمرک به عنوان مرزبان اقتصادی که نقش اساسی در تجارت خارجی ایفا می‌کند و باید حافظ منافع ملت به لحاظ دریافت حقوق و عوارض گمرکی و ایجاد شفافیت در تجارت خارجی، مناطق آزاد دومین مجرای واردات و صادرات محسوب می‌شود که به دلیل مزیت‌های گفته شده، امکان سوء استفاده را برای سود جویان سازمان یافته فراهم کرده است.

قاچاق سازمان یافته سوغات این مناطق

سال های اخیر دغدغه های متعددی در رابطه با قاچاق و واردات کالاهای مصرفی و اساسی مطرح شده، بنابراین علاوه بر گمرک، مناطق آزاد نیز در مظان اتهام قرار دارند. تا جایی که وزیر صنعت عنوان می‌کند، این مناطق یکی از گلوگاه‌های واردات و قاچاق است. این‌که مردم کالایی را به عنوان سوغاتی از این مناطق وارد کنند، مساله‌ای نیست، اما وقتی برخی افراد نیسان را پر می‌کنند و تریلی‌های مملو از کالا را روانه سرزمین اصلی می‌کنند، دیگر روشن است که هدف واردات و به عبارت دیگر قاچاق کالا است.

اکبر ترکان دبیر شورای عالی مناطق آزاد و ویژه اقتصادی در واکنش به این اظهارات، بیان می‌کند، قاچاق در مناطق آزاد اتفاق نمی‌افتد، قاچاق زمانی رخ می دهد که از مرز گمرک عبور می‌کند و وارد سرزمین اصلی می شود و مسئولان گمرک و نیروی انتظامی باید پاسخگو باشند.

با این حال جمشیدی رئیس سازمان تعزیرات حکومتی نیز ضمن تایید ورود کالای قاچاق از این مناطق معتقد است: ورود کالاهای قاچاق از طریق مناطق آزاد و برخی مبادی رسمی قابل انکار نیست و کسانی که این موضوع را قبول نداشته و معتقدند کالای قاچاق از مناطق آزاد وارد کشور نمی‌شود، را دعوت می‌کنم تا برای اثبات این موضوع به اتفاق هم به این مناطق رفته و قاچاق را ببینیم.

قاچاق چگونه انجام می‌شود؟

به گزارش فارس، سوال اساسی این است چگونه چنین پدیده ناهنجار که نظام اقتصادی را با اختلال مواجه می‌‌کند، رخ می‌دهد.

کالای وارداتی پس از ثبت اطلاعات در گمرک به سمت مناطق آزاد و ویژه، اصطلاحا ترانزیت می شود، بنابراین آمار ترانزیت را گمرک ثبت کرده و قاعدتا به طور طبیعی این کالاها به منطقه وارد می شود. سوال دیگر اینکه آیا آمار کالاهای وارد شده به منطقه توسط مناطق آزاد نیز ثبت می شود یا خیر؟ و چه ضوابطی به کنترل آن حاکم است.

خروج کالا با دو رویه مسافری و تجاری از منطقه

باید توجه داشت، مناطق آزاد در نقاط کشور به دلیل گستردگی و وسعتی که دارند طبق قانون باید محصور بوده و درب های تحت کنترل و نظارت داشته باشد. طبق قانون، دو رویه مسافری و تجاری وجود دارد که گمرک ایران موظف است، بر این دو رویه کنترل و هر کالایی که از منطقه خارج می‌شود، را پس انجام مراحل قانونی ترخیص کند. البته برای رویه مسافری معافیت هایی (مطابق مواد 11 و 12 قانون مناطق ازاد مسافران از عوارض های مختلف معاف هستند.) وجود دارد که یکی از مشکلات به این بخش باز می‌گردد.

تفاوت آماری دو منطقه آزاد 

نکته اینکه گمرک آمار ترانزیت به مناطق ازاد را ثبت کرده و خروج کالا در رویه تجاری را نیز ثبت می کند که با تفریق این دو رقم می توان وضعیت خروج کالا از طریق مسافری را به دست آورد.

براساس اطلاعات از دو منطقه آزاد ارس و حسن رود مربوط به بخشی از آمارها 11 ماهه سال 95 را نشان می‌دهد.

واردات قطعی به منزله کالایی است که در مناطق آزاد بوده و پس از انجام تشریفات قانونی توسط گمرک از منطقه خارج می شود.

همچنین ترانزیت وارده به معنای این است که گمرک تشریفات قطعی کالا را انجام نداده و حقوق ورودی و عوارضی دریافت نمی‌کند.

193 میلیون دلار کالا در منطقه ارس چه شد؟

طبق آمارها اقلام مصرفی بیشترین سهم را نسبت به کالای واسطه ای و تولید دارد. تفاوت جمع کل ارزش دلاری واردات قطعی با ترانزیت وارده به منطقه 193 میلیون و 377 هزار و 104 دلار است که یا به صورت مسافری آمده و یا اینکه کالای‌های آن در منطقه موجود است.

از آنجایی که این کالاها مصرفی هستند، بنابراین خواب آن معنا و صرفه اقتصادی ندارد و می‌توان گفت این رقم کالا بدون پرداخت عوارض و حقوق ورودی به سرزمین اصلی آمده است.

723 میلیارد تومان کالای قاچاق با روکش مسافری

نکته اینکه آیا کل این میزان کالا در همان منطقه و با فرض جمعیت ثابت و گردشگر توجیه منطقی برای مصرف دارد؟ آیا کالاهای وارد شده مشابه تولید داخل ندارند؟ در اکثر کالاهایی که مشاهده می‌شود، جوانان این مرز و بوم اشتغال دارد، بنابراین باید نگران بود که چرا 193 میلیون دلار کالا از طریق مسافر به شکل سازمان یافته به سرزمین اصلی آمده و منجر به اختلال در نظام اقتصادی و کاهش اشتغال شده است.

این موضوع همان دغدغه‌ای است که مقام معظم رهبری در موضوع قاچاق، به سازمان یافته بودن آن تاکید داشته و دارند.

نمونه دیگر آنچه به نام واردات انجام شده اما مسئولان از آن به عنوان قاچاق سازمان یافته یاد می کنند، در بخشی کوچکی آمار منطقه آزاد انزلی در 11 ماهه سال 95 موجود است.

اختلاف جمع کل ارزش کالاهای واردات قطعی و ترانزیت این منطقه نیز بالغ بر 33 میلیون 163 هزار و 694 دلار برآورد می شود.

این حجم کالا چگونه از مناطق آزاد خارج شده است؟ آیا خروج حجم عظیمی محصولات وارداتی خلاف سیاست های اقتصاد مقاومتی و رونق تولید داخل نیست؟

واردات تجاری کالا به شکل مسافری

یکی از دلایل اینکه کالا از گمرک در مناطق آزاد خارج نشده، محدودیت عوارض و تشریفات گمرکی است اما برای مناطق آزاد از طریق چتربازی (اسیربری) انجام می شود، بدین صورت که عده ای از طریق فروش کارت مسافری و با این توجیه که در مناطق مرزی درآمدزایی و اشتغال وجود ندارد، کالاهایی مانند پوشاک را در قالب بسته‌های 20 تا 50 کیلو گرم به همراه کارت مرزنشینی و پرداخت عوارض ناچیزی به صورت سازمان یافته از مناطق آزاد خارج می کنند.

اجاره شناسنامه برای خروج کالا از منطقه آزاد

در گذشته شرایط استفاده از شناسنامه در مناطق ازاد به گونه ای بود که حضور صاحب آن الزامی بود که اکنون این گونه نیست، بنابراین با اجاره شناسنامه به سادگی می‌توان کالای تجاری را در ظاهر به شیوه غیرتجاری وارد سرزمین اصلی کرد.

حتی اگر اجاره شناسنامه ساکنان مرزی را برای خرج معاش در نظر بگیریم، قطعا سود کمی از این فعالیت ناهنجار نصیب آنها شده و دلالان و افراد پشت پرده این کار منفعت هنگفتی به جیب زده که آثار منفی آن روی تولید و اشتغال داخلی مشهود است.

مسئولان وزارت صنعت چه می کنند؟

یکی از مباحثی که مسئولان وزارت صمت در رابطه با واردات البسه مطرح می کنند این است که کالای آنها باید برند باشد. سوال اینجاست چه میزان مجوز پوشاک و البسه خارجی به لحاظ ارزش و وزن برای برندهای خارجی صادر کرده است؟ علت اینکه شفاف و روشن اعلام نمی‌شود چیست؟ مجوز ثبت سفارش آنها چه میزان است؟ چرا اطلاعات آنها در اختیار مجری واردات قرار نمی‌گیرد؟

80 درصد پوشاک وارد شده به منطقه را مسافران خارج می کنند

براساس بررسی ‌های انجام شده در سه منطقه آزاد از 100 درصد پوشاک وارد شده به مناطق آزاد 80 درصد آن در رویه مسافری خارج شده و تنها 20 درصد تشریفات ترخیص را طی کرده‌اند. علت اینکه ذی نفعان متوسل به شیوه‌های به ظاهر قانونی شده و از خلاءهای موجود مناطق بهره می‌برند. عدم تجهیز و ایجاد امکانات سخت افزاری و نرم افزاری روی درب های خروج مناطق آزاد با چه هدفی توجیه می‌شود.

خروج پوشاک بدون تشریفات گمرکی ممنوع شد

به گزارش فارس، در سال جاری برای پوشش ضعف‌ها و خلاهای موجود این مناطق با گمرک ایران تفاهم شد، تا این سازمان در مبادی ورودی مناطق آزاد کشور مستقر و پس از انجام اقدامات لازم، نسبت به ارزش گذاری کالاهای وارده به مناطق آزاد اقدام و سازمان منطقه براساس ارزش اعلامی گمرک، وفق مقررات مناطق آزاد نسبت به اخذ عوارض اقدام نمایند.

کالاهای موضوع فهرست موافقت‌نامه ترجیحی با ترکیه (مخصوصا پوشاک) صرفا به صورت تجاری و بدون اعمال هرگونه تخفیف منطقه و با رعایت شرایط عمومی صادرات و واردات کشور و سایر مقررات و بخشنامه‌های مربوطه و نیز داشتن گواهی مبدا و همچنین حمل مستقیم از کشور ترکیه، پس از انجام تشریفات گمرکی قابل ترخیص است.